Bugüne kadar dokunulmazlıkları olan 9 parabellum ve .45 acp kalibrelere meydan okumak için 10 mm otomatiğin küllerinden doğan bu fişek, iki ünlü rakibinin tahtını sallayamasa bile, dinamik atıcılık ve kişisel savunma amaçlı kullanım alanında kendisine iyi bir yer edindi. Bu fişeğin av tüfeklerine uygun barutlarla dolum özelliklerini masaya yatırdık: Basınç konusuna dikkat!
Bazı metinlerde başına nokta koyulmadan yazılmış şekilde yer alan, ama resmi olarak .40 Samp;W olarak adlandırılan bu fişek, Smithamp;Wesson ile Winchester teknik ekiplerinin işbirliği neticesinde hem 9 parabellum’a, hem de .45 acp’ye alternatif oluşturmak amacıyla 1989 yılında doğdu.
Öncelikle bu fişek için, bir ara FBI tarafından kullanılan ve daha sonra terk edilen 10 mm auto’nun “ölümü” veya devre dışı bırakılması sonucu doğan bir fişek tanımlamasını yapabiliriz. Ancak bu şekilde doğmuş olması onun olumsuz bir özelliğe sahip olması anlamına gelmiyor.
Ama bu fişeğin kesinlikle olumsuz olan bir tarafı var ve oda çok yüksek basınçlar üretmeye olan yatkınlığı. Kovanının iç hacminin sınırlı olması ve her zaman yüksek hızlı barut dolumu ile kullanılması bu fişeğin yüksek basınç üretmesindeki başlıca etkenler. Buna karşın kompakt bir yapıya sahip olması ve standart 9 parabellum silahların büyük kısmına uyum sağlayabilmesi ise başarısında rol oynayan pozitif faktörler.
.40 Samp;W fişeğin (veya 10 mm “auto” doldurulmasında kullanılan ve kullanılabilir olan çekirdekler görülüyor. Soldan başlayarak: Fiocchi 145 grain Jhp, Lyman 150 grain no.401634, Lyman 170 grain no.401638, Fiocchi 170 grain Fmj, Fiocchi 180 grain “swaged” yani soğuk preslenmiş Teflon kaplama mermi. Bu son çekirdek 170 grain alaşımlı metalden olanın yerine kullanılabilir, ama barut dozu ortalama 0,4 grain düşürülerek.
Ama .40 Samp;W’nin geliştirilmesinde ve piyasaya sürülmesinde en önemli rolü oynayan faktör; hiç kuşkusuz 9 parabellum (9×19) fişeğe alternatif olabilecek, böylelikle ABD ordusunun bir İtalyan tabancası kullanmasını, üstelik bu tabanca da kullanılan fişeğin de Alman yapımı olmasını asla tam olarak “hazmedemeyen” bir kesimi, yani hem ABD’li sanayicileri hem de basını biraz olsun rahatlatacak bir mühimmat yaratmaktı. İşte bütün bu gerekçeler ve rahatsızlıklar, fazla kompakt olmakla birlikte hem 9 parabellumdan hem de .45 acp’den daha üstün performans üretebilme kapasitesine sahip bir fişek olan .40 Samp;W’nin geliştirilmesine yol açtı.
Bununla birlikte, bu fişeğin kusurları bir yana, geliştirilmesine ve piyasaya sürülmesine neden olan üstte açıkladığımız gerekçeler resmi olarak hiçbir zamana açıklanmadığı gibi, bu gerekçelerin arkasında yatan niyet de bir işe yaramadı ve hem çok sayıda Amerikalı uzman ve ilgili birim tarafından başlatılan ve NRA tarafından desteklenen reklam kampanyalarına, hem de birçok üretici firmanın hemen bu kalibreye uygun tabancalar piyasaya sürmelerine rağmen, bu “born in the USA” veya “American made” fişek ABD ordusu tarafından dikkate alınmadığı gibi, hükümete bağlı hiçbir güvenlik birimi tarafından da kullanılmadı. Bu fişeği yegane kullananlar, bazı eyaletlerdeki polis departmanları ile ABD’de çok sayıda bulunan “gizli servislerden” birkaçı oldu. Ama buna karşın .40 Samp;W ABD’de sivil kesim ve vatandaşlar tarafından çok iyi karşılandı, zira bu kesim belirgin bir şekilde okuduğu silah dergilerinden etkilenmiş, ama bu yeni fişeğin geliştirilmesinin temelinde yatan politik ve ticari nedenlerden pek haberdar olmamıştı.
Söz konusu fişek kompakt ve yüksek derecede kinetik enerji üretebilme kapasitesine sahip olmasına rağmen, Amerikalıların çok değer verdikleri durdurucu güç ( stopping power ) çalışması açısından baksak da, çok sayıda negatif tarafının olduğu gerçeğiniz göz ardı etmemiz mümkün değil. Bu olumsuz yanlarından en önemlisi yüksek çalışma basıncı. Bu fişeğin deklare edilen çalışma basıncı 35.000 psi, yani yaklaşık 2.500 bar olarak açıklansa da, bu değeri çok kolay aştıkları bilinen bir gerçek.
Bu incelememizde denediğimiz fişekler ve yanlarında çekirdekleri
.40Samp;W’nin diğer olumsuz bir yanı da aşırı geri tepme etkilerine neden olması. Fişeğin 145 grain’den başlayarak 170-180 graine varan, hatta bazen 200 grain olabilen ağır çekirdekler atması geri tepme etkisinin yüksek olmasındaki en büyük etken. Ancak ilk başlarda kullanılan bu gramajlar artık neredeyse tamamen terk edildi. Ama bütün bu olumsuz yanları bir tarafa, eğer gerektiği gibi kullanılır ve bizim bu test atışlarında yaptığımız gibi en uygun şekilde doldurulursa, .40Samp;W her halükarda kısa yarı otomatik silahlarda iri ve güçlü kalibreler kullanmak isteyenlere büyük keyif verebilecek bir fişek. Kişisel savunma amaçlı kullanım alanı biraz dar olsa da, iri kalibreli silahların kullanımı açısından deneyimli kişiler için piyasada bu fişeğe uygun çok sayıda kompakt yarı otomatik silah mevcut.
BARUTLAR
Bu her zaman tartışılan, ama güçlü ve keyifli fişeğin nasıl doldurulması gerektiği ile devamlı uğraşmış olsam da, bu seferki çalışmamın eskilerin tekrarı olmaması için farklı barutlara ve daha çok çeşitli çekirdek içerikli fişeklerde kullanılanlara yöneldim. Hemen baştan belirtelim ki .40Samp;W fişek 9×21 veya .45 acp’ye oranla daha fazla uzmanlık gerektiren tipte bir fişek ve hem performansından tam yararlanabilmek, hem de çalışma basıncını belli sınırılar içinde tutabilmek için barut seçimine dikkat etmek gerekiyor.
Ayrıca, barut seçiminin yanı sıra bu fişekte kullanmak üzere seçilecek çekirdek tipinin de önemi büyük, zira daha önce de söylediğimiz gibi üst sınıra yakın derecede yüksek basınç üretmeye yatkınlığı özellikle metal alaşımlı çekirdek kullandığımda daha da belirgin ve rahatsız edici hale geldi. Gömlekli olarak tabir ettiğimiz metal kaplama çekirdeklere verdiği tepkiler ise silahın bu tip mermilerle daha “kullanışlı” olabildiğini gösterdi.
Toplamda aşağıda belirttiğim şekilde 12 farklı barut kullandım: Sırasıyla, Cheddite Granular S; Baschieri Pefl 26; Vihtavuori N320; Sipe N; Vihtavuori N340; Baschieri MBx36 ve Mg 2; Maxam Psb1; Vectan Ba 9; Baschieri Pefl 28; Vihtavuori 3N37 ve Baschieri M92S.
Bu barutların büyük kısmı saçmalı fişeklere uygun, Pefl 26 ile 28, B 9 ve 3N37 ise özel tipte ve daha spesifik kullanım amaçları olan barutlar.
Çekirdek konusuna gelince; Lyman kalıba dökülmüş iki adet metal alaşımlı ve konik uçlu (TC) çekirdek , yani 150 grainlik 401634 ile 170 grainlik için 401638 numaralı Lyman kalıpları seçtim, iki adet de gömlekli Fiocchi kullandım: Jhp tipi 145 grain ve Fmjtn tipi 170 grainlik olanlar.
Bütün dolumlar kullanılmış fişeklerden elde edilen (geri kazanılan) Fiocchi kovanlar kullanılarak yapıldı. Kullandığım kapsüller de Fiocchi Sp tipi kapsüllerdi.
Bu fişeğin yüksek basınçlı olmasına rağmen kullandığımız kovanlar gayet uzun ömürlü oldu ve bu test sırasında kullandığımız 50 kovandan hiçbirinin boyun kısmında yırtılma olmadığı gibi, kapsül yuvaları da gevşemedi. Bunların hepsi atışlardan sonra tekrar kalibre edildi ve 8-10 kere daha ateş edildi. Mermilerin hızlarını saptadıktan başka, Beretta 96 modeline monte edilmiş 129 mm uzunluğunda Adler namlu kullanarak, buna namlu ağzı yatağından itibaren 6 mm uzunluğunda bir genleşme ölçer (ekstensometre) taktım ve Oehler firmasının M43 sistemi sayesinde atışlar sırasında açığa çıkan basınçları da tespit edebildim.
Farklı şekilde doldurduğum fişeklerin performanslarını incelemeden önce, kronometreli ölçüm cihazı ile iki hazır fişeğin hızlarını ölçtüm: 170 grain Fmj çekirdekli Fiocchi ile 180 grain aynı tipte çekirdekli Sellier amp; Bellot. Fiocchi fişekler saniyede 1.061 feet (326.5 metre) hız, ortalama 32.200 psi M43 (2.219 bar) basınçla 59.8 kgm enerji ürettiler; Samp;B fişekler ise 34.500 Psi M43 (2.377 bar) basınçla 302.6 m/saniye hız, 54.4 kgm enerji ürettiler. Malum güvenlik gerekçeleriyle kapasitelerinin her zaman sınırlı tutulduğunu bildiğimiz hazır fişekler ancak bu performanslara çıkabilirken, .40 Samp;W’nin maksimum basınçlarla 70 kg/m değere ulaşabilen kinetik enerjiler ürettiğini biliyoruz.
SONUÇ
Bu çalışmamızda kullandığımız ilk üç barut, yani Granular S, Pefl 26 ve N320 kolayca 55-60 kgm enerji üretebildi ve hatta bir-iki kez 70 kgm’ye çıktılar. Ancak basınç artışları çok ani ve sert oldu. 6,9 grain dozda Granular S barutla 150 grain alaşımlı çekirdek 68.9 kgm enerji ve 2.425 bar basınçla 373 metre/saniye hıza ulaştı. 6,5 grain N320 barutla aynı çekirdek 70,6 kgm enerji açığa çıkararak aynı basınçla saniyede 378 metre hız yaptı. 6.1 grainlik dozuyla Pefl 26 barut ise 150 grain alaşımlı çekirdeği 67,6 kgm enerjiyle 370 metre hıza çıkardı ve 2.721 bar basınç üretti. 5.4 grain dozla 170 grain alaşımlı çekirdek kullandığımızda ise enerji 55.9 kgm’ye düştü, basınç değeri ise 2.646 bar oldu.
Bu kombinasyonları burada maksimum değerler olarak bildirdiğimi belirtmeliyim. Ayrıca bu fişeğin sınırı dışına çıkan basınçlara bu dozlarla çok kolay erişilebileceğinin altını çizmek istedim. Bu dolum kombinasyonlarıyla kovanlar ve kapsüller üzerinde herhangi bir anormalliğe rastlamamış olsam da, bunları örnek olarak verdiğimi ve kullanılmalarını tavsiye etmediğimi belirteyim. Her şey bir yana, hız tespitine yönelik bir çalışmada .40 Samp;W için öngörülen standartların üzerine çıkılabileceğini tahmin etmezdim.
İkinci grupta özellikleri birbirine oldukça benzeyen altı farklı barut yer alıyordu: Sipe N; Vihtavuori N340; Baschieri Mbx36 ve Mg 2; Psb 1 ev Vectan Ba 9. Bunlar nispeten daha yavaş yanan tipte barutlar olduklarından, bunların bazılarıyla 70 kgm’yi aşan enerjiler üretmek mümkün oldu. Özellikle Sipe N performans açısından beni en fazla tatmin eden baruttu, ama yegane kusuru ince pullardan (flake) oluşan yapısı ve içerdiği yüksek statik yük nedeniyle doz ayarının zor yapılması. Bu özellikleri ince pulların ölçek kaplarına yapışmasına neden oluyor. Dolayısıyla bu barutla doz belirleme ve tartım işlemi yapacaklar gerekli önlemleri alsın ve ölçeğe yapışacak barutu hesaba katsınlar.
Evet, Sipe N barutla .40 Samp;W fişeklerimiz gerçekten çok iyi performans sergiledi demiştik: 8.0 grain barut ve 145 grs Jhp Fiocchi çekirdek saniyede 388 metre hız, 72.2 kgm enerjiyi sadece 2.157 bar basınçla üretti. 7,5 grain barutla 150 grs alaşımlı çekirdek, 2.308 bar gibi bu doluma göre düşük sayılacak bir basınçla 393 metre/saniye hıza, 76.6 kgm enerjiye ulaştı. Saçmalı fişek kullanan avcılar arasında çok popüler olan bu barutun ürettiği maksimum basınç 7.5 grain dozla 2.541 bar oldu ve bu basınçla 170 grain Fiocchi Fmj çekirdek saniyede 366,9 metre hıza, 75.6 kgm enerji değerine ulaştı. İkinci grupta yer alan barutların neredeyse tamamıyla .40 Samp;W için öngörülen limit basınçlara nadiren ulaştım. Sadece 6.5 grain dozda Mbx36 barutla 170 grain alaşımlı çekirdek kullandığımda saniyede 362 metre hız ve .722 bar basınca erişebildim. Bunun 1 grain üzerine çıkıp 7.5 grainlik bir doz hazırladığımda, 170 grain Fiochhi Fmj çekirdeğin hızı biraz düşerek yaklaşık 350 m/s oldu, sadece 2.377 bar gibi bir basınçla elde edilen enerji ise 68,7 kgm değerindeydi.
Bu dolumlar ile elde edilen sonuçlar sadece örnek oluşturabilir, zira gömlekli tipteki çekirdeklerle nadiren yüksek basınç elde edilebiliyor, o da ancak aynı ağırlıkta alaşımlı metalden çekirdeklere oranla daha fazla miktarda barut koyarak mümkün oluyor.
Elimde kısa namlulu silahlar için bu baruta ilişkin herhangi bir referans veri olmamasına rağmen Baschieri firması tarafından üretilen Mg 2 barutla da farklı kombinasyonlar denedim. Çok yüksek yanış hızı olmadığından maksimum dozajlı dolumlar yaptığımda Mg 2 düşük hız ve enerji değerleri üretti ve nadiren 70-72 kgm enerji değeri aşıldı. Basınç ta çok düşüktü ve asla 2.300 barı aşamadı. 12 kalibreye kadar olan saçmalarda 40 grain, 20 kalibrelilerde ise 30 graine kadar dozlarla kullanılmak için üretilmiş olan Baschieri barut .40 Samp;W için uygun değil, ama dozunu hassas tartımla çok iyi ayarlayabilen deneyimli kişilerin elinde çok iyi sonuçlar verebilir.
Yine Baschieri markası için Fontana Liri barut firması tarafından üretilen Pefl 28 ball powder ( küresel barut) oldukça yavaş yanan tipte (progresif) bir barut da bazı kombinasyonlarda kabul edilebilir sonuçlar verdi. Örneğin 7.5 grain dozuyla attığım 170 grain alaşımlı metalden çekirdek 323,4 m/s hız, 35.500 psi M43 basınç üretti. 8.0 grain dozla 170 grs Fiocchi Fmj kullandığımda, diğer barutlarla olanın tersine basınç daha yükseldi ve bu çekirdek 38.100 psi M43 basınçla 330,4 m/s hıza erişti. Bu nedenle, basınç çok yüksek olmasa da tabloda bu kombinasyonu maksimum değer olarak belirttim. Kovan ve kapsüllerde ise herhangi bir anormallik fark etmedim. 3N37 ise özel olarak 9 parabellum için üretilmiş bir barut, çok yüksek hızlı, ama yaptığım atışlarda basınç ve hız değerleri çok yüksek olmadı ve hiçbir kombinasyonda basınç değeri 2.398 barı geçmedi. Bu performansıyla çok yüksek güce sahip olmayan ve kontrol edilebilir tipte fişek kullanmak isteyenlere iyi bir alternatif oluşturabilir.
Son incelediğimiz barut ise Baschieri M92S oldu. Grubun en yavaş yanan ve kullanılabilirlik sınırına en yakın barutu buydu. Kısa namlulu yarı otomatik silahlara yönelik fişeklere uygun olmayan yoğunluğu nedeniyle, uyguladığımız bütün dozları kovan içlerinde belirli ölçülerde sıkıştırmamız gerekti. Bu barut, ağırlığı 170 grainin altında olan çekirdeklere kesinlikle uygun değil. Zaten 145 Jhp ve 150 alaşımlı metalden çekirdeklerle maksimum dozlarda kullandığımda bile en fazla 65,0 kgm enerji ve 1.869 bar basınç üretebildiler, dolayısıyla hızları da düşük oldu. Buna karşılık, 170 grain iki farklı çekirdekle 9.0 grainlik sıkıştırılmış M92S dozu kullandığımda, alaşımlı olan çekirdek 381,5 metre/saniye hızla 82,2 kgm enerji ve kabul edilebilirlik sınırında 2.563 bar basınç üretti. 9,5 grainlik dozu ise 170 grain Fiochhi Fmj çekirdekle attığımızda, 1.1221 feet/saniye (372,1 metre/saniye) hız, 77.8 kgm enerji ve 2.604 bar basınç değeri elde ettik.
Bu iki dolum incelediklerimiz içinde en güçlü olanlardı ve ilginç olanı 170 grain çekirdeklerle kullanılmasıydı. Basınç değerlerinin yüksek olması nedeniyle buradaki değerleri de tabloda maksimum değerler olarak gösterdim.