Ateşli silahlarda ateşlemeyi sağlamak için çekilen küçük parçadan “Tetik” ten ismini alan sistem çalışma prensiplerine göre farklılıklar göstermektedir.
Tek Hareketli (Single Action, SA)
Önden kurulmuş mekanizmanın ateşli silahın tetiğine uygulanan kuvvet sayesinde serbest bırakılmasıyla çalışan sistemdir.
1911 modelleri, Browning HP modeli horozlu ve tek hareketli sistemli tabancaların başlıca örnekleridir. Kurulu bekleyen mekanizmaları emniyet mandalı yardımıyla kilitleyen sistemler, “kurulu ve kilitli” (Cocked and Locked) olarak ifade edilir.
İğne vurmalı (Striker Fired) ve tek hareketli sistemli silahların örnekleri arasındaki Canik TP9 Modelleri, Girsan MC Modelleri, Walther, HS Product, Sig Sauer P320 ülkemizde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Kurulu şekilde bekleyen iğnelerinden dolayı bu tip silahlar birçok kolluk ihale şartlarına uyum sağlamak için manuel emniyet mandalı ekleyerek yeni kataloglandırmalara gitmişlerdir. Örneğin TP9’ların Mete serisine koyduğu tetik korkuluğundaki mandal, Sig Sauer P320’lere eklediği emniyet mandalı ve yeni kodu olan M17, M18.
Çift Hareketli (Double Action, DA)
İstirahat haldeki sistemin ateşli sistem tetiğine uygulanan kuvvet sayesinde önce kurulması ve sonra serbest kalmasıyla çalışan sistemdir. Ülkemizde bu sisteme sağmalı tetik de denir.
Çift harekete sahip olan silahları ikiye ayırabiliriz;
- 1) Sadece Çift Hareketli Sistemler (Double Action Only, DAO)
- 2) İlk ateşlemeyi Çift Hareket yapıp takip eden atışları tek hareket yapan sistemler (DA-SA)
DAO sisteminde her ateşlemeden sonra sistem tekrar istirahat pozisyona geçer ve yeniden ateşlenmesi için tekrar tetiğin sistemi kurması ve serbest bırakması gerekmektedir. Bu sistem de tetiğin mekanizmayı kurmak ile ilgili de görevi olduğundan sistem uzun ve ağır bir tetik sunar. Bu sistemle çalışan tetiklerini firmalar geliştirerek yeni isimler vermişler ve modellerini bu şekilde tanıtmışlardır.
Sig Sauer DAK, Heckler Koch LEM, Para Ordnance LDA örnekler arasındadır. Ülkemizde DAO sisteminde horozlu bir silah üretilmemektedir.
DA-SA sisteminde istirahat halinde bekleyen sistemin ilk ateşlemesini DA olarak tetiğe uygulanan kuvvet ile birlikte sistem önce ateşleme mekanizmasını kurar ve devamında serbest bırakır, DAO dan farklı olarak devam eden atışlarda sistem kurulu kalır ve atışlar SA olarak devam eder.
CZ75, Smith Wesson 5906, Sig Sauer P226 DA-SA sisteminde ki başlıca örneklerdir.
Yarı Kurulu Sistemler (Pre Set Striker)
Yukarda iğne vurmalı sistemlerden bahsederken iğnenin kurulu halde beklediğinden ve bu halinden dolayı kolluk şartnamelerinde manuel emniyet mandalı ekletildiğinden bahsetmiştik.
DAO sistemini açıklarken de sistemin uzunluğu ve ağırlığına değinmiştik.
Yarı Kurulu sistem bu uzunluğu ve ağırlığı ortadan kaldırmak adına sistemin önden ateşlemeyi tek başına sağlamayacak kadar kurulmasıyla gerçekleşir. Yarı kurulu sistemi tetiğe uygulanan kuvvet tam kurup serbest bırakı ve ateşleme gerçekleşir.
Sistem SA değil çünkü tetik uygulanan kuvvet yardımıyla sistemi kurarak bırakıyor. DA değil çünkü mekanizma yarı kurulu hale gelmeden tek başında tetik koluyla da çalışmıyor.
Glock bu sistemin başlıca örneği olmakla beraber ülkemizde üretilen Sarsılmaz Sar9 da bu sistemi kullanmakta.