Şüphesiz tüm zamanların en meşhur taktiksel yivsiz tüfeğidir SPAS-12. Sayısız film, bilgisayar oyunu ve diğer medya unsurlarında boy göstermiş olup çokça kişi tarafından benimsenmiştir.
Tasarımı ve sağlam yapısı sebebiyle “Combat Shotgun” yani “Muharebe Yivsiz Tüfeği” olarak nitelendirilmiştir. Zaten sıfırdan başlayan tasarımında da asıl amaç bu yöndeydi. SPAS ismi de “Special Purpose Automatic Shotgun” cümlesinin baş harflerinin kısaltmasıydı; ya da Türkçeleştirirsek, “Özel Amaçlı Otomatik Yivsiz Tüfek”. Franchi, 1990’da tüfeğin adını “Sporting Purpose Automatic Shotgun” olarak değiştirdi. Bu da “Spor Amaçlı Otomatik Yivsiz Tüfek” manasına geliyordu. Böylece sabit dipçik ve sınırlı fişek kapasitesi ile birlikte 1994 senesine kadar ABD’ye satılabildi. Akabininde ABD’de ilan edilen “Federal Harekat Silahları Yasağı”’nın ilanından sonra SPAS’ların ithali durduruldu.
Yasak; Eylül 2004’te kaldırılmış olmasına rağmen SPAS’lar için artık geç kalınmıştı, çünkü Franchi üretimi 2000 senesinde tamamen durdurdu.İtalyan Franchi firması tarafından üretilen SPAS- 12; 1979 ile 2000 seneleri arasında üretilmiştir. 2000 yılında üretim; yerini geliştirilmiş SPAS- 15’e bırakmış olsa da bu tüfeğin de üretimi ancak 2005 yılına kadar sürmüştür. Şu an SPAS üretilmemesine rağmen halen yoğun bir piyasaya sahip bir tüfektir. Franchi’nin tahmini, şu ana kadar üretilen SPAS’ların %5’inin ABD piyasasına ihraç edilmiş olduğu yönünde. Bu da aşağı yukarı 1850 tüfek yapıyor. SPAS-12; bu kadar düşük bir sayıya rağmen oldukça popülerleşmiş olmasını; mekanizma olarak devrimselliğine borçlu. SPAS 12, hem pompalı hem de yarı otomatik olarak çalışabilen ilk yivsiz tüfeklerden biri.
SPAS 12 bu güne kadar dört farklı namlu tipi ile üretilmiştir:
1. 18 inç: Çoğunluğu Fransa’ya gönderilmiş olan bu model aslen kolluk kuvvetleri ve askeri güçler için özel olarak tasarlanmıştır. Bu namluya sahip modeller; kabza emniyetine sahip tek modeller olmakla birlikte koleksiyoncuların adeta peşinden koştuğu bir modellerdir.
2. 19.88 inç: 83 model bazı SPAS’lar haricinde bulunamayan ve yine askeri / kolluk kuvvetleri için özel olarak tasarlanmış bir namludur.
3. 21.5 inç: İngiltere’de oldukça yaygındır, lakin İngiltere’nin yasal namlu boyu 24 inç olduğu için genelde namluya uzun bir şok tüpü kaynaklanmış olarak karşınıza çıkması muhtemeldir.
4. 21.5 inç: Standart arpacıklı model en yaygın modellerden biridir. Biraz fazla ağır olması sebebiyle uzun mesafeler yürüyen avcıların beğenisini kazanamamış olsa bile emin olun onu gören herkes muhakkak alıp şöyle bir kullanmak istemiştir. Bir SPAS-12’ye sahip olmayı istemeniz için illa ki ona ihtiyacınız olmasına gerek yok! “Görüntüsü yeter hocam!” diye tabir ettiğimiz ikonlaşmış silahlardan birisi o. Peki o halde gelin tüm zamanların en meşhur yivsiz tüfeklerinden olan SPAS-12’yi birlikte inceleyelim:
Mekanizma: SPAS 12’yi sökmek için bir uzman desteği muhakkak gerekli, çünkü silahta sıradan tüp şarjörlü yivsiz tüfeklere kıyasla daha fazla manşon, yüksük ve o-ring gibi küçük parçalar mevcut. Ön söküm işlemi sonucunda namlu, gerdel yayı, soğutucu kasa, gaz bloğu, pompa grubu ile bunları bir arada tutan dişlileri elde ediyoruz. Ayrıca ilk dişliyi sökerken gerdel yayının fırlaması durumunu da unutmamak lazım. SPAS-12, elbette her pompalı tüfekte olduğu gibi hareketli bir el kundağına sahip. Polimerden yapılmış olan ve karakteristik bir şekli olan bu iri kundağın iki fonksiyonu var: Ya pompa gibi ileri geri kullanıyorsunuz, ya da altındaki düğmeye basarken kundağı ileri doğru itip kilitleyerek silahı yarı otomatik hale getiriyorsunuz. Bu durumda da mekanizmanın kontrolü kovan atım penceresinden dışarı çıkan ve direk olarak kapak takımına bağlı kurma kolunda oluyor.
Silahı tam fişek yatağından ikiye bölüp birine gösterseydiniz eğer muhtemelen bir yarısının otomatik bir tüfeğe, diğerinin de irice bir pompalı tüfeğe ait olduğunu düşünecektir. Ayrıca otomatik yivsizlerde de rastlayabileceğiniz düğme tipi bir mekanizma salma mandalı ve pompalı tüfeklerde olduğu gibi silahın ağızına sürdüğünüz fişeği çıkartmak istediğiniz takdirde mekanizmanın fişek yatağından kurtulmasını sağlayan kilitleme mandalı mevcut. SPAS 12’nin çift atım modunun en büyük avantajı, zaten düşük sevk barutuna sahip olan ve ölümcül olmayan (göz yaşartıcı yahut plastik mermiler gibi) mühimmatları ateşlerken pompalı modu sayesinde maksimum randıman sunması. SPAS 12’nin en kıymetli parçası, pompayı ileri iterek hükmettiğimiz ve soğutucu kasanın içinde, namlunun hemen altında konumlanmış olan gaz bloğu.
Bu gaz bloğu geri kazanım ile mekanizmanın hareketini sağladığı gibi pompa otomatik moddan çıkarıldığı zaman bütün valfleri otomatik olarak kapatıyor. Böylece pompalı moda geçtiğinizde fişeklerinizi tam randıman kullanabiliyorsunuz. Kısacası SPAS 12 açılıp kapanabilen bir gazlı sisteme sahip. Namlu grubunu gaz bloğu ve kundak / kasa bileşkesinden kurtarmak için tepedeki iki küçük vidaya müdahale etmeniz gerek. Eğer silahınızın bu noktalarda korozyonu varsa ilk olarak bunu çözmeyi deneyin. Namlu grubunun sökümü ve sağ alt köşedeki resimde gaz bloğu ve buna hükmeden kol görünüyor SPAS 12’leri sökerken soğutucu kasanın sağlam çelik sacları gözümüze çarpıyor. Oldukça dayanıklı ve et kalınlığı fazla olarak tasarlanan, adeta Rus silahlarını andıran bir tüfek.
Buna rağmen SPAS’ların bazı hassas noktaları var. Bir soğuk bir sıcak derken plastik contalar bu duruma pek dayanamıyor. Özellikle gaz odasına yakında bulunan O-ring’ler çürüyor ve silahı sökerken parça parça elinizde kalabiliyor. Bu silahın çalışması için engel mi? Kesinlikle değil, lakin gaz akışının kontrolünde önemli parça olduğu için O-ring’leri değiştirmeniz ve silah gresi ile kaplayarak tavsiye edilir. Hele ki mekanizmanın değişimli olması silah üzerindeki yorgunluğu iyice artırıyor. Zaten bu sebeple SPAS’lar arızaları genellikle yaylarından veriyorlar. Çalışma mekanizmasının keyfi olarak değiştirilebilmesi oldukça güzel bir imkan olmasına rağmen bazı parçalara ekstra stres binebiliyor. Bu da bazı parça ömürlerini tek mekanizmalı silahlara nazaran daha fazla kısaltıyor ve kullanıcı hatalarının oranını artırıyor.
SPAS’ı özel kılan sistemleri çıkarttıktan sonra mekanizmanın kalanının sökümü nispeten kolay oluyor. Herhangi bir otomatik yivsizi söker gibi mekanizmayı çıkarabiliyorsunuz, lakin geri takarken tetik grubunun konumundan emin olmanız lazım, çünkü ateşleme esnasında mekanizmayı fişek yatağına kilitleyerek geri gelmesini önleyen sistem devreye girerse; mekanizmayı kubuza geri sokmanıza mani olabilir. Silahı toplarken yağlı kaldığına muhakkak özen göstermeniz gerekiyor. Yağlama tüm silahlarda önemlidir, lakin SPAS 12 gibi çift mekanizmalı bir silahta çok daha mühim! Özellikle namlu sabitleme vidalarını yerlerine geri takarken dişlerine biraz yağ damlatmayı ihmal etmeyin. FRANCHI SPAS-12 her gün söküp takmak isteyeceğiniz türden bir tüfek değil. Bu sebeple uzun vadede vidaların gövdeye kaynaması oldukça muhtemel.
Sonuç: SPAS 12; aralarında Türk Jandarma’sının da olduğu geniş bir kullanıcı kitlesine sahip. Daha çok polis özel harekat kuvvetlerinin tercih ettiği SPAS 12, ağırlığına rağmen manevra kabiliyeti oldukça yüksek bir silah. (Hele ki özel katlanabilir dipçiği ile!) Tüfeğin kapasitesi, tüp şarjörüne göre 5 ila 6 fişek arasında değişebiliyor olsa da 7 ve 8 fişeklik bazı özel modelleri de üretilmiştir.
